Ocena skuteczności treningu metodą Johansena

Artykuł „Ocena skuteczności treningu słuchowego metodą Johansena IAS z wykorzystaniem baterii testów Neuroflow ATS” został opublikowany pierwotnie w serwisie www.forumlogopedy.pl

Renata Borowiecka, Zenobia Bogdanowska, Katarzyna Rychetsky, Aneta Jakubiak, Róża Jarosz Cupek

Słuchanie- to dla wielu z nas ogromne wyzwanie. Słuchając uważnie mamy dużo więcej szans, by lepiej zrozumieć rozmówcę i w pełni korzystać z otaczających nas dźwięków. Czujemy się pewniejsi siebie, kiedy rozumiemy, o czym ktoś mówi. Możemy czuć zaniepokojenie, a nawet irytację, jeśli nie rozumiemy treści rozmowy, szczególnie w obecności dystraktorów. Silne emocje, czasem długotrwałe, mają negatywny wpływ na słuchanie. W szkole, na uczelni, często widzimy osoby, które wyłączają się, nie uważają podczas wykładu, nie pamiętają, o czym mówił nauczyciel i w konsekwencji mają problemy z przyswojeniem przekazywanych treści. A przecież słuchanie to fundamentalna sprawność w nauce, na której solidnych podstawach mogą rozwijać się kolejne umiejętności, tj. mówienie, czytanie i pisanie. Mowa i dźwięki odgrywają zatem ważną rolę w rozwoju psychicznym dziecka – poznawczym, komunikacyjnym, a także emocjonalnym. Osiągnięcie pełnej kompetencji rozumienia ze słuchu wymaga czasu. Uszy dziecka, a tak naprawdę mózg, musi nauczyć się najpierw rozróżniać dźwięki, a następnie słowa i zdania, którym stopniowo przyporządkowywane są określone znaczenia, oswoić się z dźwiękami i melodią języka, aby w późniejszej fazie nauki umieć poprawnie je odtworzyć i zastosować w komunikowaniu się z otoczeniem. Objawami zaburzeń słuchu mogą być: opóźnienie w rozwoju mowy, trudności ze zrozumieniem czytanych tekstów, niewyraźna mowa, gubienie początków lub końcówek wyrazów, rozkojarzenie, częste prośby o powtórzenie, problemy z koncentracją uwagi, nadwrażliwość słuchowa – uczucie dyskomfortu w przypadku zbyt głośnych dźwięków. Nietolerancja codziennych dźwięków, takich jak np. szczekanie psa, płacz dziecka, dźwięk telefonu, odkurzacza – nie jest normą i może znacznie utrudniać życie. Osoby dotknięte tym zaburzeniem wykazują zmniejszoną tolerancję na codzienne odgłosy i unikają zwyczajnych sytuacji, które mogą powodować rozdrażnienie lub niepokój (Bartnik 2010). Powodów tych trudności może być bardzo wiele i dlatego należy przeprowadzić wszechstronną diagnozę, by ustalić ich przyczyny i zaproponować odpowiednią terapię.
• Jedną z takich możliwości jest odpowiedni trening słuchowy. Obecnie w Polsce mamy dostęp do różnorodnych treningów słuchowych werbalnych i niewerbalnych, realizowanych w domu pacjenta lub w gabinecie terapeuty. Treningi słuchowe znajdują szerokie zastosowanie we wsparciu dzieci, młodzieży i dorosłych, np. Indywidualna Stymulacja Słuchu Johansena (JIAS), Neuroflow – Aktywny Trening Słuchowy oraz wiele innych.

Trening słuchowy metodą Johansena
Plastyczność układu nerwowego to zdolność mózgu i systemu nerwowego do „reorganizowania” się (Maas 2007). Dzięki tej zdolności można doprowadzić do poprawy zdolności przetwarzania bodźców słuchowych (Amen 2010). Zdolność tę możemy poprawić poprzez odpowiednią muzykę, która oddziałując na nasz mózg wpływa na produkcję neuroprzekaźników, wydzielanie epinefryny, noradrenaliny, serotoniny i dopaminy, które odpowiadają za nasz nastrój, uwagę, aktywność, poczucie szczęścia (Panksepp, Bernatzky 2002).
Trening słuchowy Johansena obejmuje różne aspekty stymulacji muzycznej, które wpływają na liczne połączenia mózgowe, w tym obszary zajmujące się językiem. Mowa i muzyka to w dużej mierze te same częstotliwości dźwięków. Johansen uważał, że stymulacja określonych obszarów mózgu wzmacnia działanie słuchowej stymulacji. Neurony reagują na dźwięki w nowy sposób, a w obszarze częstotliwości, gdzie podczas treningu była wzmożona stymulacja, więcej neuronów jest aktywnych. Te aspekty percepcji muzyki, które wymagają oceny czasu trwania, kolejności, sekwencji czy rytmu wymagają udziału lewej półkuli mózgu, podczas gdy prawa półkula odgrywa szczególną rolę wtedy, gdy konieczne jest zapamiętanie tonów, rozpoznawanie melodii albo ocena barwy i nasilenia dźwięku (Springer, Deutsch 2004).

Program JIAS – opiera się na diagnozie czułości słuchu, uwagi słuchowej, lateralizacji. Na tej podstawie przygotowywany jest indywidualny program stymulacji w formie odpowiednio skomponowanej muzyki, aby obejmować swoim zakresem różne częstotliwości potrzebne do stymulacji pasma mowy, wzmocnione w prawym uchu tj. w lewej półkuli odpowiedzialnej za przetwarzanie mowy.

Inspiracją w tworzeniu metody były wcześniejsze prace duńskiego akustyka Christiana A. Volfa, laryngologa Alfreda A. Tomatisa, również badania prowadzone przez Paulę Tallal, Michaela Merzenicha, Mariana Diamonda i Kennetha Hugdahl. Zespół K. Johansena stworzył muzykę oraz oprogramowanie, algorytmy spełniające potrzeby indywidualizacji JIAS.

Autorem i twórcą metody jest dr Kjeld Johansen – duński nauczyciel i psycholog, dyrektor Bałtyckiego Laboratorium Badań nad Dysleksją, wykładowca na Uniwersytecie Pedagogicznym w Kopenhadze.

Trening słuchowy metodą Johansena skierowany jest do osób z różnorodnymi problemami m.in., u których stwierdza się: zaburzenia mowy, dysleksję, zaburzenia koncentracji uwagi, nadwrażliwość na dźwięki, udary niedokrwienne, migreny, nieustaloną lateralizację słuchową, trudności w uczeniu się języków obcych, korzystają z niej również dzieci z niedosłuchem, aparatowane i implantowane.

Metoda Indywidualnej Stymulacji Słuchu dr Johansena stosowana jest w 25 krajach. (https://johansen-ias.pl/). Od Europy przez Stany Zjednoczone po Nową Zelandię i Australię wspiera uczniów z problemami w nauce i komunikacji. Na podstawie opinii użytkowników system wciąż się rozwija.

Zaletą treningu Johansena jest jego dostępność – odbywa się w domu dziecka i łagodność – tylko 10-15 min stymulacji dziennie. Zastosowana muzyka jest miła w odbiorze i dostosowana do indywidualnych potrzeb klienta. Programy muzyczne dobierane są wg odpowiedniej kolejności, tak aby przestymulować częstotliwości całego pasma mowy tj. od 125Hz do 8 KHz stosując odpowiednie (wg. wyników audiometrii tonalnej) wzmocnienia/filtry.

Zmiany obserwowane po treningu to poprawa koncentracji, słyszenia i rozumienia języka, poprawa umiejętności czytania i pisowni, płynności mówienia. Decydując się na stymulację metodą Johansena nie musimy rezygnować z innych terapii, które prowadzone są w tym samym czasie. Możemy wówczas działać bardziej kompleksowo.

Etapy diagnozy w Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena to badanie audiometrii tonalnej w celu oceny czułości słuchu dziecka, testy lateralizacji oraz testy rozdzielnouszne KVK – istotne dla oceny procesów uwagi słuchowej tj. podzielności i separacji uwagi oraz w przypadkach nadwrażliwości słuchowej na wyznaczeniu progu dyskomfortowego słyszenia (UCL).

Program terapeutyczny w formie indywidualnie filtrowanej muzyki instrumentalnej, nagrywany jest na płytach CD lub dostarczany w formie linku do nagrania. Dziecko otrzymuje dedykowany dla niego program do domu i słucha go poprzez zwykłe słuchawki (stereo) sześć dni w tygodniu przez 10 do 15 minut. Postępy terapii kontrolowane są co 6 do 8-10 tyg. (zależnie od wieku). Program stymulacji trwa około 8-12 miesięcy.

Neuroflow ATS – narzędzie do diagnozy i terapii zaburzeń przetwarzania słuchowego APD
Wielu providerów JIAS jest również providerami Neuroflow, dzięki temu mają możliwość pracy z większą grupą klientów o zróżnicowanych potrzebach.

Efekty treningu metodą Johansena sprawdzono testami oceniającymi wyższe funkcje słuchowe – baterią znormalizowanych testów Neuroflow umieszczonych na internetowej Platformie Neuroflow ATS (Senderski, Iwanicka-Pronicka, Joanna Majak, Walkowiak, Dajos 2016, s. 99-106, Przybyla 2017, s. 113-125, Bogdanowska, Borowiecka, Senderski 2022):
• TRW (test reakcji wzrokowej) – ocenia prosty czas reakcji na bodźce wzrokowe.
• TRS (test reakcji słuchowej) – ocenia prosty czas reakcji na bodźce słuchowe.
• ASPN-S – adaptacyjny test rozumienia słów w szumie. Wynik testu to stosunek sygnału do szumu, dla którego badany rozumie połowę prezentowanych słów.
• ASPN-Z (adaptacyjny test rozumienia zdań w szumie) – wynik testu to stosunek sygnału do szumu, dla którego badany rozumie połowę prezentowanych zdań.
• DDT (dichotic digit test) – test dychotyczny liczbowy, ocenia podzielność uwagi słuchowej i dominację półkulową dla rozumienia mowy. Wynik testu to odsetek prawidłowo powtórzonych liczb oddzielnie dla każdego ucha.
• FPT (frequency pattern test) – test sekwencji częstotliwości, ocenia umiejętność różnicowania wysokości dźwięków i krótkotrwałą pamięć słuchową. Wynik testu to odsetek prawidłowo powtórzonych sekwencji dźwięków o różnej wysokości.
• GDT (gap detection test) – test rozdzielczości czasowej układu słuchowego, wynik testu to najkrótsza wykrywana przerwa w szumie.
• DLF – test różnicowania wysokości dźwięków, wynik testu to najmniejsza wykrywana zmiana wysokości dźwięku.

Przykłady pacjentów

Pacjent nr 1, lat 6
Zgłoszony z uwagi na trudności ze słuchem fonemowym – różnicowaniem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych oraz z pamięcią słuchową. Chłopiec uczęszcza na zajęcia logopedyczne oraz trening umiejętności społ. TUS. Dziecko wrażliwe emocjonalnie, z niską samooceną. Zauważalne behawioralne nadwrażliwości na głośne dźwięki, progi UCL (75-80dB). Ciąża i poród bez komplikacji. Po porodzie wysoki poziom bilirubiny – bez naświetleń. W trakcie wizyty wykazywał znaczne nadwrażliwości słuchowe oraz trudności w zakresie koncentracji uwagi. Zauważalna niecierpliwość, nadmierna ruchliwość. Trudności w zakresie koncentracji na bodźcu słuchowym i wzrokowym. Chłopiec w normie intelektualnej, bez stwierdzonych dodatkowych zaburzeń. Czułość słuchu w normie.
Przeprowadzono trzy etapy treningu: Ond* 1 HW – 8 tyg., Ond 2 FL HW – 10 tyg., Waves 1-6 – 12 tyg.
* programy Ondulation, Waves, Fluctus oznaczają zakresy częstotliwości pasma mowy z wykorzystaniem, których odbywa się stymulacja w danym etapie treningu.
Zrealizowane cele: Po terapii UCL w normie (90-95 dB). Zauważalna poprawa w zakresie koncentracji uwagi. Chłopiec bardziej wyciszony. Poprawa pamięci słuchowej, różnicowania głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

Pacjent nr 2, lat 7
Chłopiec z diagnozą zespołu Aspergera, podejrzenie ADHD. Pobudzony, przejawia trudności w zakresie rozumienia mowy w hałasie. Mama chłopca obserwuje nadwrażliwość na głośne dźwięki. Dziecko pod opieką: logopedy, terapeuty SI, fizjoterapeuty. Opóźniony rozwój ruchowy, zaburzenia napięcia mięśniowego. Poród niepowikłany. W trakcie wizyty występują znaczne trudności w zakresie koncentracji uwagi. Czułość słuchu w normie. Próg UCL 75-80 dB.
Przeprowadzono trzy etapy treningu: Waves 4,3 – 8 tyg., Waves 2,4,5 – 8 tyg., Concentration HW -12 tyg.
Zrealizowane cele: po terapii próg UCL w normie (100dB). Zauważalna poprawa w koncentracji, chłopiec nadal ruchliwy, odpowiada adekwatnie na pytania.
Pacjent nr 3, lat 7
Chłopiec posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na afazję, stwierdzono duże trudności ze skupieniem uwagi, z pamięcią słuchową bezpośrednią, z rozumieniem mowy w szumie, trudności z równowagą oraz przekraczaniem linii środka (zalecono ćwiczenia ruchowe do realizacji w domu). Czułość słuchu w normie.
Przeprowadzono pięć etapów treningu: W435264 – 10 tyg., OND1 Lateral 1 – 8 tyg., OND2 Lateral2 – 8 tyg., OND4 Lateral3 – 8 tyg., OND MIX 20-10-15 – 12 tyg. z programem wyjścia.
Zrealizowane cele: Zaobserwowano dużą poprawę i wydłużenie czasu w skupieniu uwagi, lepszą pamięć słuchową. Poprawę w lepszym rozumieniu mowy zauważają rodzice, sam chłopiec, nauczyciele oraz specjaliści z nim pracujący. Mowa czynna bardziej zrozumiała, większy zasób słów.

Pacjent nr 4, lat 7
Dziewczynka zgłoszona z uwagi na dużą nadwrażliwość słuchową – zasłania uszy, unika rówieśników i miejsc publicznych. Szybko się rozprasza, trudno jej się skupić, z przedszkola wraca bardzo zmęczona, często boli ją głowa, na basenie zasłania uszy i płacze. Uczęszcza na terapię SI, ma alergię. Występują zaburzenia w sferze emocjonalnej – bywa rozdrażniona, pobudzona, impulsywna. Wykluczono autyzm, mowa prawidłowa, niechętnie się wypowiada. Czułość słuchu w normie.
Przeprowadzono pięć etapów treningu: W435264 HW – 10 tyg (już po pierwszym etapie zauważono zmiany – zmniejszyła się nadwrażliwość słuchowa), OND1 HW na 8 tyg., OND2 HW na 8 tyg., OND3 HW na 8 tyg., OND4 Lateral1- 12 tyg. z programem wyjścia.
Zrealizowane cele: Wyniki kolejnych badań pokazywały zmniejszenie nadwrażliwości słuchowej, po trzecim etapie wg dziewczynki i jej mamy problem zniknął. Przestały jej przeszkadzać jakiekolwiek dźwięki. Poprawiła się koncentracja, problem w kontaktach z rówieśnikami pozostał.

Pacjent nr 5, lat 7
Problemy chłopca to: zaburzenie mowy (rynolalia), trudności ze zrozumieniem poleceń – wymaga powtarzania, słaba pamięć słuchowa bezpośrednia, zaburzony słuch fonemowy (myli głoski dźwięczne-bezdźwięczne, ustne-nosowe), nie dokonuje analizy i syntezy fonemowej wyrazów (trudności w czytaniu i pisaniu). Czułość słuchu w normie.
Przeprowadzono pięć etapów treningu: W435264 – 10 tyg., OND1 – 8 tyg., OND2 Lateral1- 8 tyg., OND4 Lateral 2 -8 tyg., Fluctus 1-6 Lateral 3 z programem wyjścia -12 tyg.
Zrealizowane cele: rodzice, nauczyciele oraz logopeda zauważyli bardzo duże zmiany, poprawiła się wyrazistość artykulacyjna, chłopiec zaczął rozumieć polecenia, dokonywać analizy i syntezy fonemowej wyrazów, czytać i pisać bez większych problemów. Dodatkowo zaobserwowano poprawę w sferze emocjonalnej – uczeń pewniejszy siebie, chętniej chodzi do szkoły, angażuje się w dodatkowe zajęcia.

Wyniki diagnoz wstępnych i końcowych
Rozdzielnouszny test sylabowy KVK stosowany w JIAS polega na jednoczesnym podawaniu do obojga uszu pseudosłów (sylab o budowie – spółgłoska-samogłoska-spółgłoska) na poziomie komfortowego słyszenia. Do każdego ucha podanych jest w sumie 20 sylab. Test rozumienia pseudosłów wykonuje się pięciokrotnie:
1. badany powtarza sylaby słyszane w prawym uchu,
2. badany powtarza sylaby słyszane w lewym uchu,
3. w warunkach uwagi ukierunkowanej na ucho prawe badany powtarza sylaby usłyszane tylko z ucha prawego (podczas, gdy w uchu lewym słyszy podobnie brzmiące sylaby),
4. w warunkach uwagi ukierunkowanej na ucho lewe badany powtarza sylaby usłyszane tylko z ucha lewego (podczas, gdy w uchu prawym słyszy podobnie brzmiące sylaby),
5. w warunkach uwagi rozproszonej badany powtarza wszystkie usłyszane sylaby bez zwracania uwagi na ich kolejność.

Część C i D testu ocenia separację uwagi tj. umiejętność wysłuchiwania figury na tle, co w klasie szkolonej przekłada się na umiejętność słuchania nauczyciela na tle dystraktorów. Część E ocenia lateralizację funkcji mowy oraz podzielności uwagi tj. umiejętność słuchania jednocześnie kilku mówców, słuchania i jednoczesnego pisania dyktanda, robienia notatki.


Wyniki testów rozdzielnousznych wykazują zwiększenie ilości poprawnie powtórzonych sylab/pseudosłów w warunkach słuchania ukierunkowanego i rozporoszonego tj. poprawę procesów separacji i podzielności uwagi słuchowej.
W celu oceny efektów treningu słuchowego metodą Johansena IAS wykonano również jedną z baterii testów Neuroflow ATS dla dzieci 6-7 lat.

Wyniki testów wyższych funkcji słuchowych metodą Neuroflow ATS


Efekty treningu słuchowego metodą Johansena są widoczne w wynikach testów wyższych funkcji słuchowych metodą Neuroflow ATS. U wszystkich dzieci poprawie uległo rozumienie mowy w szumie (ASPN-S i ASPN-Z) oraz umiejętność różnicowania dźwięków w sekwencjach ( FTP) u większości podzielność uwagi (DDT) a także skrócił się czas reagowania na bodźce słuchowe (TRS).

Trening słuchowy metodą Johansena wpłynął nie tylko na rozwój percepcji słuchowej, komunikacji, także na funkcjonowanie pacjentów w obecności dystraktorów, co pozytywnie wpłynęło na funkcjonowanie w szkole, ale również na stabilizację sfery emocjonalnej.

Podsumowanie
Zaprezentowaliśmy Państwu przykłady pacjentów, którzy przeszli trening słuchowy metodą Johansena IAS. W naszej praktyce terapeutycznej prowadzimy również dzieci, które korzystają z metody Johansena i Neuroflow ATS w zindywidualizowanym procesie terapeutycznym. Niektóre dzieci zaczynają od JIAS i później rozpoczynają aktywny trening słuchowy Neuroflow ATS lub korzystają na zmianę z obu treningów, inne równolegle realizują trening werbalny i niewerbalny.

Dla wielu dzieci – szczególnie z całościowymi zaburzeniami rozwoju, małymi dziećmi (1-3 lata), niżej funkcjonującymi, trening słuchowy werbalny jest niemożliwy do realizacji. Wówczas rozpoczynamy od JIAS z uwagi na łatwość wejścia w proces terapeutyczny. Sesje są krótkie i polegają na słuchaniu przyjemnej muzyki przez ok.10-15 minut w dogodnym dla dziecka czasie.

W JIAS istnieją również możliwości terapeutyczne, których celem jest wyeliminowanie dyskomfortu i poprawa jakości życia osób dotkniętych nadwrażliwością słuchową. Efekty treningu metodą Johansena, dane z wywiadów i wyniki testów UCL wskazują na normalizację progu słyszenia i potwierdzają poprawę funkcjonowania pacjentów z nadwrażliwością słuchową. Powraca przyjemność słuchania dźwięków!
Więcej informacji na temat JIAS na stronie: www.johansen-ias.pl

Artykuł opublikowano bez tabel.

„Artykuł opublikowany pierwotnie na stronie https://forumlogopedy.pl/artykul/ocena-skutecznosci-treningu-sluchowego-metoda-johansena-ias-z-wykorzystaniem-baterii-testow-neuroflow-ats i udostępniony za zgodą autora.”